Chuyện thú vị về Bút Bi

Bút bi (tiếng Anh: ballpoint pen, tiếng Pháp: bille) là một loại bút sử dụng một viên bi nhỏ (thường có đường kính từ 0,5 đến 1,2 mm) ở đầu ngòi để truyền mực lên giấy thông qua chuyển động lăn. Mực bút bi thường là mực đặc, khô nhanh sau khi viết, giúp tránh loang lổ và thuận tiện sử dụng. Bút bi được coi là một phát minh cách mạng, thay thế bút lông vũ và bút máy vì sự tiện lợi, giá rẻ và không cần bảo dưỡng thường xuyên.



Lịch sử hình thành bút bi

Năm 1888, ý tưởng về bút bi xuất hiện lần đầu tiên khi John J. Loud, một người Mỹ, được cấp bằng sáng chế cho một thiết bị viết sử dụng viên bi để đánh dấu trên bề mặt thô như da. Tuy nhiên, bút của Loud không phù hợp để viết trên giấy và không được khai thác thương mại.

Vào những năm 1930, nhà báo người Hungary László Bíró, do khó chịu với các vấn đề của bút máy (mực lâu khô, dễ loang, hay hỏng), đã nảy ra ý tưởng tạo bút bi sau khi quan sát mực in báo khô nhanh và không loang. Bíró hợp tác với anh trai mình, George Bíró, một kỹ sư hóa học, để phát triển loại mực đặc phù hợp và gắn một viên bi nhỏ vào đầu ngòi bút. Viên bi này xoay tròn để đưa mực từ ống chứa lên giấy. Năm 1938, László Bíró nhận bằng sáng chế tại Anh Quốc.

Giai đoạn 1943-1945, anh trai của Bíró, George, nhận bằng sáng chế tại Argentina với thương hiệu Birome (kết hợp từ Bíró và Meyne). Bút bi bắt đầu được sản xuất và bán tại Argentina. Cùng thời điểm, quân đội Anh mua bản quyền bút bi để phi công sử dụng, vì bút không bị rò rỉ mực ở độ cao. Năm 1945, Milton Reynolds, một doanh nhân Mỹ, mang ý tưởng bút bi từ Argentina về Mỹ, thành lập Công ty Reynolds International Pen và bán bút Reynolds Rocket tại New York với giá 12,5 USD (tương đương 130 USD ngày nay).

Những năm 1950, Marcel Bich (sau đổi thành Bic) mua lại bằng sáng chế của Bíró và cải tiến bút bi với công nghệ Thụy Sĩ, tạo ra Bic Cristal – mẫu bút bi rẻ, đáng tin cậy, và được sản xuất hàng loạt. Bic Cristal trở thành biểu tượng với thiết kế công nghiệp, được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại New York.

Ở Việt Nam, bút bi từng được gọi là bút nguyên tử do được phổ biến trong thời kỳ Chi Chế tranh Thế giới thứ hai, trùng với thời điểm Mỹ ném bom nguyên tử vào Nhật Bản (1940-1945).

Các loại bút bi

Bút bi được phân loại dựa trên thiết kế, cơ chế hoạt động, và mục đích sử dụng. Dưới đây là các loại phổ biến:

  • Theo cơ chế hoạt động:
    • Bút bi bấm: Phổ biến nhất, sử dụng nút bấm để đưa ngòi bút ra/vào. Dễ sử dụng, giá rẻ, phù hợp với học sinh, sinh viên, và nhân viên văn phòng.
    • Bút bi nắp đậy: Có nắp bảo vệ ngòi, thường bền hơn, hạn chế khô mực, nhưng thao tác tháo nắp phức tạp hơn. Phù hợp cho người viết lâu dài.
    • Bút bi vặn: Có khớp nối để vặn ngòi ra/vào, thiết kế sang trọng, thường dùng trong môi trường chuyên nghiệp hoặc làm quà tặng.
  • Theo mục đích sử dụng:
    • Bút bi thông thường: Dùng trong học tập, văn phòng, ghi chép hàng ngày. Ví dụ: Bic Cristal, bút Thiên Long.
    • Bút bi cao cấp: Làm từ kim loại, thiết kế tinh xảo, dùng cho ký kết hợp đồng hoặc làm quà tặng doanh nghiệp. Ví dụ: bút Parker, Waterman.
    • Bút bi nghệ thuật: Mực đa dạng màu sắc (đỏ, xanh, tím, kim tuyến), dùng để vẽ tranh hoặc xăm hình tạm thời.
    • Bút bi đa năng: Tích hợp đèn UV, laser, hoặc bút cảm ứng, phục vụ các nhu cầu đặc biệt.
  • Ứng dụng:
    • Học tập: Học sinh, sinh viên dùng để ghi chép.
    • Văn phòng: Nhân viên sử dụng để ký tài liệu, ghi chú.
    • Nghệ thuật: Dùng trong vẽ tranh, thiết kế đồ họa, hoặc xăm hình tạm thời.
    • Quà tặng: Bút bi in logo, khắc tên được dùng làm quà tặng doanh nghiệp.
    • Công nghiệp: Đánh dấu trên bề mặt thô như gỗ, da (bút bi đầu lớn).

Có thể tự chế bút bi tại nhà không?

Việc tự chế bút bi tại nhà là khó khả thi vì yêu cầu độ chính xác cao trong sản xuất đầu bi và mực. Đầu bút bi đòi hỏi máy móc chính xác với sai số chỉ 1/1000 mm, và mực cần công thức hóa học đặc biệt để đảm bảo độ đặc, khô nhanh, không loang. Tuy nhiên, có thể thử làm một phiên bản thô sơ với các bước sau:

Nguyên liệu:

  • Ống nhựa nhỏ (ví dụ: ống hút cứng, ống bút cũ).
  • Viên bi kim loại nhỏ (có thể lấy từ vòng bi cũ, đường kính ~1 mm).
  • Mực in hoặc mực tự chế (pha từ bột màu và nước, nhưng khó đạt độ đặc lý tưởng).
  • Keo dán, dụng cụ khoan nhỏ, băng keo.

Cách làm:

  1. Chuẩn bị vỏ bút: Cắt ống nhựa thành đoạn dài 10-15 cm, đảm bảo một đầu kín để chứa mực.
  2. Tạo đầu bút: Khoan một lỗ nhỏ ở đầu ống (đường kính hơi nhỏ hơn viên bi). Đặt viên bi vào sao cho nó nằm chặt nhưng vẫn xoay được. Dùng keo cố định một phần để viên bi không rơi ra.
  3. Chế mực: Pha mực từ bột màu hoặc mực in, nhưng lưu ý mực tự chế thường không đều, dễ tắc hoặc loang.
  4. Nạp mực: Đổ mực vào ống, dùng băng keo bịt kín đầu còn lại.
  5. Kiểm tra: Thử viết trên giấy. Nếu mực không ra đều, có thể do viên bi không khớp hoặc mực quá loãng/đặc.

Lưu ý: Tự chế bút bi tại nhà thường không bền, dễ rò mực, và khó đạt chất lượng như bút thương mại. Thay vì tự chế, bạn có thể mua bút bi giá rẻ hoặc tái sử dụng ruột bút cũ.

Những nhà sản xuất bút bi lớn

  • Thế giới: Société Bic (Pháp) là nhà sản xuất bút bi lớn nhất, nổi tiếng với Bic Cristal, bán hơn 100 tỷ chiếc tính đến năm 2006. Bic chiếm thị phần lớn nhờ sản xuất hàng loạt, giá rẻ, và thiết kế đáng tin cậy. Trung Quốc cũng sản xuất khoảng 80% bút bi toàn cầu (tính đến 2017), nhưng chủ yếu cung cấp đầu bút bi và bút giá rẻ, không phải thương hiệu lớn.
  • Việt Nam: Tập đoàn Thiên Long là nhà sản xuất bút bi lớn nhất, chiếm khoảng 60-70% thị phần văn phòng phẩm trong nước. Các sản phẩm như bút bi Thiên Long TL-027, TL-08 được sử dụng rộng rãi bởi học sinh, sinh viên, và nhân viên văn phòng. Thiên Long cũng xuất khẩu sang hơn 60 quốc gia, khẳng định vị thế trong khu vực.


Tóm lại, có thú vị không bạn? Bút bi là công cụ viết phổ biến, sử dụng viên bi để truyền mực đặc lên giấy, được phát minh bởi John Loud (1888, ý tưởng thô sơ) và hoàn thiện bởi László Bíró (1938). Có các loại bút bi bấm, nắp đậy, vặn, phục vụ học tập, văn phòng, nghệ thuật, và quà tặng. Tự chế bút bi tại nhà khó khả thi do yêu cầu công nghệ cao, nhưng có thể thử nghiệm thô sơ. Nhà sản xuất lớn nhất thế giới là Bic, và ở Việt Nam là Thiên Long.